Quantum, περιοδικό για τις φυσικές επιστήμες και τα μαθηματικά

Δεν γνωρίζω το λόγο αλλά αισθάνομαι την ανάγκη να κάνω μία μικρή αναφορά σε ένα μεγάλο περιοδικό, το Quantum. Το πρωτοσυνάντησα όταν ήμουν μαθητής στη Β΄ Γυμνασίου μέσω του κολλητού μου. Θυμάμαι χαρακτηριστικά που μιλούσαμε στο τηλέφωνο και μου είπε: ο αδερφός μου (φοιτητής τότε) βρήκε ένα περιοδικό για μαθηματικά και φυσική σ’ένα περίπτερο στο κέντρο, λέγεται Quantum είναι για μαθητές λυκείου περισσότερο ίσως για φοιτητές αλλά είναι πολύ ενδιαφέρον πρέπει να το δεις. Μέχρι τότε διάβαζα το Περισκόπιο της Επιστήμης αξιόλογο εκλαϊκευτικό περιοδικό για την τεχνολογία και τις επιστήμες αλλά το Quantum ήταν το κάτι άλλο. Αρχικά δεν γνωρίζαμε τι σημαίνει καν το όνομά του. Ο αδερφός του φίλου ήρθε να δώσει τη λύση και πάλι λέγοντας μας πως έχει να κάνει με φυσική, πυρηνική φυσική κάτι τέτοιο. Ήταν αρκετό, περισσότερες πληροφορίες απλά περιττές. Γίναμε συνδρομητές μιας και ήταν εξαιρετικά δύσκολο να το βρεις στα περίπτερα και σε επόμενη φάση αγοράστηκαν και όλα τα παλαιότερα τεύχη, έτσι μια έξοχη συλλογή είχε αρχίσει να δημιουργείται.

Θυμάμαι το άρθρο από το πρώτο Quantum που διάβασα είχε να κάνει με την ηχομόνωση και ο τρόπος με τον οποίο αναπτυσσόταν το άρθρο θα ταίριαζε περισσότερο σε μυθιστόρημα παρά σε επιστημονικό κείμενο μιας και μέχρι και ο Σέρλοκ Χολμς ήταν μπλεγμένος στην όλη υπόθεση. Η αλήθεια είναι πως δεν καταλαβαίναμε την πλειονότητα των άρθρων αλλά αυτό δεν στάθηκε εμπόδιο στο να συνεχίζουμε να διαβάζουμε το περιοδικό. Αυτό που μας κράτησε ήταν η υψηλή ποιότητα που ξεχείλιζε από κάθε σελίδα. Κύριο χαρακτηριστικό των άρθρων ήταν ο γοητευτικός λογοτεχνικός τρόπος με τον οποίο γινόταν η μύηση στο όμορφο σύμπαν των μαθηματικών, της φυσικής και της χημείας. Τίποτα δεν έμοιαζε με τα στεγνά σχολικά εγχειρίδια, στο Quantum κάθε άρθρο συνοδευόταν από έναν τουλάχιστο πίνακα ή μια εξαίσια φωτογραφία ή πολλές φορές στίχοι ποιητών ήταν υπότιτλοι ή υπέρτιτλοι. Συνδύαζε δηλαδή με μοναδικό και υπέροχο τρόπο την ορθολογιστική θεώρηση του σύμπαντος κόσμου με μια υπερβατική ματιά μέσω της τέχνης. Απλά θαυμάσιο.

Η θεματολογία του Quantum ιδιαίτερα ευρεία πέρα από τα τρομερά ενδιαφέροντα επιστημονικά άρθρα υπήρχαν διασκεδαστικές ιστορίες από την ιστορία των επιστημών, βιογραφίες μεγάλων μαθηματικών φυσικών και συνεντεύξεις με ιερά τέρατα όπως τον Κορνήλιο Καστοριάδη, τον Roger Penrose, τον Δημήτρη Χριστοδούλου και τόσους άλλους. Ακόμα θυμάμαι την απάντηση του Καστοριάδη στην ερώτηση τί είναι φιλοσοφία; Το απάυγασμα της σκέψης. Θυμάμαι ακόμη την δυσκολία να κατανοήσω τα άρθρα και έτσι δυστυχώς περιοριζόμουν να καταλαβαίνω τις εισαγωγές τους, συνήθως ιδιαίτερα εκτενείς όπου γινόταν μια πρώτη προσέγγιση του θέματος και δινόταν οι βασικές έννοιες. Τα άρθρα πάντως είτε τα καταλάβαινα είτε όχι τα διάβαζα μέχρι το τέλος. Ο χορός των εξισώσεων όσο ακατανόητος και αν ήταν έμοιαζε υπερβολικά γοητευτικός, για να τον αφήσω. Τα μαθηματικά σύμβολα φαίνεται κρύβουν μια δική τους αισθητική που εύκολα σε παρασύρει. Προσπαθούσα να καταλάβω όσα μπορούσα και κάθε φορά που το πετύχαινα ένιωθα αυτή την χαρά της γνώσης του ότι με αυτό το μαραφέτι που το λέμε εγκέφαλο μπορούμε να έχουμε μια κάποια ιδέα για τον γύρω μας κόσμο, μπορούμε να βελτιώσουμε κάπως την ζωή μας.

Με το Quantum βρήκαμε και τις εκδόσεις κάτοπτρο, τα βιβλία εκλαϊκευμένης φυσικής. Τότε ένας άλλος κόσμος ανοίχτηκε μπροστά μου. Κβαντική μηχανική, κοσμολογία, θεωρία της σχετικότητας, αστροφυσική, μαθηματικοί γρίφοι, μια φυσική μαι χημεία τελείως διαφορετική από αυτή του γκρίζου σχολείου μια επιστήμη που λαχταράς να την μελετήσεις.

Το Quantum όπως είπα πρωτοέπεσε στα χέρια μου στην B’ Γυμνασίου όπου δεν μπορούσα να το χαρώ όσο ήθελα λόγω των περιορισμένων γνώσεων μου. Η απόλαυση όμως που μου έδινε το μικρό μέρος αυτών που είχα την δυνατότητα να αντιληφθώ ήταν αρκετό για να συνεχίσω να το διαβάζω μέχρι την Β’ λυκείου όπου και ήρθαν οι τρισκατάρατες πανελλήνιες και απεκόπην από τον κόσμο. Η ειρωνεία είναι πως στις τελευταίες τάξεις του λυκείου είχα την δυνατότητα να καταλαβαίνω πολύ περισσότερα αλλά η έλλειψη χρόνου δεν το επέτρεπε.

Το Quantum τολμώ να πω πως επηρέασε αρκετά την σκέψη μου αλλά και ορισμένες επιλογές μου. Όταν έπρεπε να επιλέξω ανάμεσα σε Θετική ή τεχνολογική κατεύθυνση δεν υπήρχε δίλημα για μένα . Η θετική περιελάμβανε μαθηματικά, φυσική, χημεία και βιολογία σε ανίθεση με την τεχνολογική που είχε αντί των δύο τελευταιων αρχές προγραμματισμού και οργάνωσης και διοίκησης. Δεν μπορούσα να διαλέξω παρά την θετική, δεν ήταν δυνατόν να μην μάθω επιτέλους για όλους αυτούς τους νόμους της χημείας που διάβαζα καθώς και για την ενδιαφέρουσα μοριακή βιολογία. Ψήγματα ήταν σίγουρα αλλά αρκετά για μένα τότε. Τέλος μια επιλογή που επηρεάστηκε από το Quantum ήταν αυτή των σπουδών μου. Οι φυσικές επιστήμες και τα μαθηματικά είναι τόσο γοητευτικά όμως η εφαρμογή τους με έλκυε πολύ περισσότερο, έτσι το πολυτεχνείο με τράβηξε κοντά του και δη η των μηχανολόγων μηχανικών η επιστήμη (ή ίσως τεχνική).

Δυστυχώς το Quantum δεν εκδίδεται πια, σταμάτησε την περίοδο κυκλοφορίας του στα ελληνικά τον Αύγουστο του 2001. Ένα σύντομο χρονικό του. Το Kvant άρχισε να εκδίδεται πριν από 28 χρόνια στην πρώην Σοβιετική Ένωση από εκλεκτό επιτελείο επιστημόνων και ακαδημαϊκών. Το 1990 ξεκίνησε παράλληλα η αμερικανική έκδοση του περιοδικού, με τον τίτλο Quantum, από την Εθνική Ένωση Καθηγητών Θετικών Επιστημών (NSTA) των ΗΠΑ, την Αμερικανική Ένωση Καθηγητών Φυσικής (ΑΑΡΤ), το Εθνικό Συμβούλιο Καθηγητών Μαθηματικών (NCTM) των ΗΠΑ, το Γραφείο Kvant της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών και τον εκδοτικό οίκο Springer. Τον Μάιο το 1994 ξεκίνησε η έκδοση του Quantum και στα ελληνικά.

Τώρα όποτε θέλω να ξεκουραστώ πηγαίνω και παίρνω ένα τεύχος Quantum από την βιβλιοθήκη μου και το ξεψαχνίζω. Ακόμα υπάρχουν άρθρα που δεν τα πολυκαταλαβαίνω αλλά συνεχίζω να τα χαίρομαι όπως τότε που ήμουν μαθητής.